Kwarts in respirabel stof en het gevaar van blootstelling

Wat is respirabel stof?
Respirabel stof is dat deel van stof dat kan worden ingeademd, doordringt tot de luchtwegen en hier achter kan blijven.

Wat is kwarts?
Een groot deel van de aardkorst, gesteenten en rotsen bestaat uit zogenaamde ‘silicaten’. Dat zijn verbindingen waarin silicium voorkomt. Het voor de gezondheid meest schadelijke silicaat is kristallijnkwarts.

 

Bij het werken aan de railinfra kan bij bepaalde activiteiten door het gebruik en bewerking van bepaalde bouwmaterialen kwartsstof vrijkomen. Kwarts komt voor in steenachtige materialen zoals natuursteen, beton, kalkzandsteen, baksteen en tegels. Door bijvoorbeeld het verwerken van ballast, boren in beton, aanmaken van mortels of slopen van beton/steenconstructies kan er kwartsstof vrijkomen.

Wat zijn de gevaren en risico's?

Het inademen van kwartsstof kan ernstige longaandoeningen veroorzaken. Diep in de longen kunnen de kwartsstofdeeltjes bindweefselvorming veroorzaken. Dat wordt longfibrose of ook wel stoflongen (of silicose) genoemd. Het longweefsel kan dan minder zuurstof opnemen en wordt minder elastisch. Dat kan betekenen dat werknemers bij inspanning kortademig en benauwd worden, gaan hoesten en last krijgen van pijn op de borst. 


Hoe meer stof is ingeademd, hoe meer schade er ontstaat en die schade is niet meer te herstellen. De beschadiging van de longen gaat namelijk door. Het verraderlijke is dat de meeste mensen er in eerste instantie niet eens zoveel van merken. Pas op latere leeftijd krijgt men er echt last van.

Kwartsstof is opgenomen in de lijst van kankerverwekkende stoffen, blootstelling aan kwartsstof kan longkanker veroorzaken.

Onderzoek 2010

In de branche wordt het risico van blootstelling aan respirabel stof en kwartsstof onderkend bij werkzaamheden zoals onderhoud, vernieuwing en nieuwbouw van het spoor. Hierbij kan gedacht worden aan het afgraven en lossen van ballast, werken met stopmachine, kettinghor en ballastafwerkmachine.

Naar aanleiding van bovenstaande, en het feit dat de Inspectie SZW het aspect kwartsblootstelling als speerpunt hanteert, heeft het bestuur van de Stichting Arbeidsomstandigheden en Spoorwegveiligheid (SAS) in 2010 onderzoek gedaan naar de kwartsproblematiek in de railinfrabranche.


Om de kwartsproblematiek in kaart te brengen is door de SAS een plan van aanpak opgesteld en uitgevoerd met daarin de volgende stappen. De doelstelling van de metingen is om de blootstelling van de medewerkers aan respirabel stof en kwartsstof vast te stellen:

  • er is vastgesteld bij welke werkzaamheden en bij welk materieel er kwartsstof vrijkomt;
  • de aanwezige gegevens m.b.t. blootstelling aan kwartsstof (meetrapporten) zijn geïnventariseerd en geactualiseerd;
  • de gegevens m.b.t. de blootstelling aan kwartsstof per machine/werkmethode/situatie zijn beoordeeld en vastgelegd;
  • op basis van werkbezoeken is een door I-SZW beoordeeld en akkoord bevonden een meetplan opgesteld;
  • metingen zijn uitgevoerd conform NEN-EN 689 van vooraf vastgestelde worst-case-situaties. Metingen zijn uitgevoerd voor die werkzaamheden/processen waar geen gegevens van bekend zijn of waar de meetgegevens gedateerd van zijn;
  • meetresultaten zijn verwerkt en beoordeeld. Op basis van de meetresultaten zijn beheersmaatregelen voor zowel de korte termijn als de lange termijn vastgesteld.

 

De blootstelling is in kaart gebracht voor worst-case-situaties door persoonsgebonden metingen, plaatsgebonden metingen en metingen van de achtergrondwaarde. Zie foto’s
De gemeten concentraties respirabel stof en kwartstof zijn getoetst aan hun respectievelijke grenswaarden. 

Onderzoek 2019-2022

Naar aanleiding van de terugkerende problematiek inzake het stofgehalte (kwartsstof) bij het vervaardigen, transporteren en verwerken van ballast loopt er momenteel een nieuw onderzoek. Gezien de langere doorlooptijd van het kwartsonderzoek van TNO, in opdracht van ProRail, is de verwachting dat de hieruit voortvloeiende resultaten pas eind 2022 kunnen worden beoordeeld i.r.t. het onderwerp “kwarts in respirabel stof”.

 

Doel van dit onderzoek is om vast te stellen welke risico’s verschillende gesteenten (groeves) hebben op de gezondheid voor de verwerkers van ballast en omgeving, of er mogelijkheden zijn om het risico bij de bron te reduceren of weg te nemen, of de SPC00033 dient te worden aangepast en of een éénduidige uniforme meetmethode gehanteerd of ontwikkeld kan worden.

 

Het onderzoek bestaat uit de volgende drie fasen:

  • Tijdens fase 1 is de samenstelling van de verschillende soorten ballast onderzocht en zijn er stofmetingen uitgevoerd tijdens het simuleren van activiteiten in een experimentele opstelling onder geconditioneerde omstandigheden. Dit onderzoek is inmiddels afgerond (november 2020).

 

  • Tijdens fase 2 worden alle reeds uitgevoerde onderzoeken in het verleden m.b.t. kwartsstof geëvalueerd, wordt er een uniforme meetmethode vastgesteld en vervolgens worden er diverse praktijkmetingen uitgevoerd. Dit onderzoek is gestart in Januari 2021 en heeft een doorlooptijd van in totaal 8 maanden.

 

  • Tijdens fase 3 zal op basis van de resultaten en aanbevelingen worden vastgesteld hoe de Arbocatalogus en de SPC00033 kan worden aangepast om blootstelling aan respirabel kwarts zoveel als mogelijk te kunnen beperken.